อัตราการปนเปื้อนและแผนที่จุดการปนเปื้อนของเชื้อปรสิต ติดต่อผ่านน้ำในแหล่งน้ำใช้ของชาวเขาในอำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่

Abstract

ความเป็นมาและความสำคัญของปัญหาวิจัย: อำเภออมก๋อยเป็นอำเภอที่อยู่ทางใต้สุดของจังหวัดเชียงใหม่ มีลักษณะเป็นภูเขาสลับซับซ้อน ประชากรส่วนใหญ่เป็นชนชาติพันธุ์เผ่ากะเหรี่ยง และจัดเป็นพื้นที่ถิ่นทุรกันดาร การคมนาคมขนส่งลำบาก ระบบสาธารณูปโภคพื้นฐานไม่ทั่วถึง ส่งผลให้ประชากรในพื้นที่จำต้องนำน้ำธรรมชาติมาใช้อุปโภคบริโภคในรูปแบบของประปาภูเขา ซึ่งหากนำน้ำมาใช้และไม่ผ่านการบำบัดอย่างถูกวิธีจะส่งผลให้เกิดการติดเชื้อปรสิต โดยเฉพาะปรสิตติดต่อผ่านน้ำ ซึ่งส่งผลต่อสุขภาพและความเป็นอยู่ของคนในชุมชน ทางผู้วิจัยจึงได้ทำการศึกษาอัตราการปนเปื้อนของเชื้อปรสิตที่ปนเปื้อนในแหล่งน้ำใช้พร้อมทั้งพยากรณ์ลักษณะของแหล่งน้ำที่มีโอกาสปนเปื้อนเชื้อปรสิตและสร้างแผนที่แสดงตำแหน่งปนเปื้อนของเชื้อปรสิตในแหล่งน้ำใช้อุปโภคบริโภคของชนชาติพันธุ์อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ เพื่อคืนข้อมูลกลับให้ชุมชนนำไปใช้ประโยชน์ เพื่อการควบคุมป้องกันโรคปรสิตที่ติดต่อทางน้ำ วิธีดำเนินการวิจัย: เก็บตัวอย่างน้ำทั้งหมด 58 ตัวอย่าง โดยเก็บตัวอย่างในช่วงฤดูแล้ง (เดือนพฤษภาคม 2566) 30 ตัวอย่าง และช่วงฤดูฝน (เดือนกันยายน 2566) 28 ตัวอย่าง ในตำแหน่งเดียวกัน ตัวอย่างละ 20 ลิตร ในพื้นที่ 6 ตำบลของอำเภออมก๋อย โดยแบ่งตามความหนาแน่นของครัวเรือน และตรวจลักษณะทางกายภาพและเคมีของน้ำแต่ละตัวอย่าง จากนั้นทำการกรองน้ำผ่านแผ่นเมมเบรนขนาด 1.2 ไมโครเมตร เพื่อแยกเอาตะกอน จากนั้นแยกเชื้อปรสิตจากตะกอนด้วยเทคนิคการลอยตัวและการตกตะกอน หลังจากนั้นตรวจหาเชื้อปรสิตด้วยเทคนิคการตรวจภายใต้กล้องจุลทรรศน์ เทคนิคการตรวจดีเอ็นเอ และการตรวจวิเคราะห์หาลำดับดีเอ็นเอ เพื่อยืนยันชนิดของเชื้อ แล้วจึงนำข้อมูลมาจัดทำแผนที่แสดงจุดการปนเปื้อนของเชื้อปรสิตในแหล่งน้ำ พร้อมกับวิเคราะห์ลักษณะของน้ำที่มีโอกาสปนเปื้อนกับเชื้อปรสิต ผลการวิจัย: จากการตรวจการปนเปื้อนในแหล่งน้ำด้วยเทคนิคการตรวจภายใต้กล้องจุลทรรศน์ พบปรสิตที่มีลักษณะสัณฐานวิทยาหลากหลายคล้ายคลึงกับเชื้อ Cryptosporidium spp. E. coli และ E. histolytica จึงตรวจยืนยันด้วยการตรวจดีเอ็นเอ และพบว่าแหล่งน้ำมีการปนเปื้อน E. coli (1 จุดในฤดูแล้ง 1 จุดในฤดูฝน) และ E. histolytica (2 จุดในฤดูแล้ง 2 จุดในฤดูฝน) และไม่พบการปนเปื้อนของ G. lamblia และ Cryptosporidium spp. หลังจากการตรวจวิเคราะห์ลำดับดีเอ็นเอและวิเคราะห์ลักษณะของน้ำต่อการปนเปื้อนของปรสิต พบว่าแหล่งน้ำที่มีปริมาณรวมทั้งหมดของสารที่ละลายในน้ำสูง ( 200 มิลลิกรัม/ลิตร) มีโอกาสพบการปนเปื้อนของปรสิตมากกว่าแหล่งน้ำที่มีปริมาณรวมทั้งหมดของสารที่ละลายในน้ำต่ำ (1 – 99 มิลลิกรัม/ลิตร) 29.33 เท่า แหล่งน้ำที่มีปริมาณแอมโมเนียสูง ( 0.5 มิลลิกรัม/ลิตร) มีโอกาสพบการปนเปื้อนของปรสิตมากกว่าแหล่งน้ำที่มีแอมโมเนียต่ำ (0.0 – 0.5 มิลลิกรัม/ลิตร) 25.50 เท่า และแหล่งน้ำที่มีปริมาณของไนไตรท์สูง ( 0.1 มิลลิกรัม/ลิตร) มีโอกาสพบการปนเปื้อนของปรสิตมากกว่าแหล่งน้ำที่มีไนไตรท์ต่ำ (0 – 0.1 มิลลิกรัม/ลิตร) 51.00 เท่า สรุป: แหล่งน้ำในอำเภออมก๋อยมีการปนเปื้อนของเชื้อปรสิตหลายชนิด ได้แก่ E. coli และ E. histolytica และอาจมีเชื้อปรสิตชนิดอื่น ๆ ที่ยังไม่ได้ทำการตรวจวิเคราะห์ นอกจากนี้ยังพบว่าแหล่งน้ำที่มีปริมาณรวมทั้งหมดของสารที่ละลายในน้ำ ปริมาณแอมโมเนียและไนไตรท์ที่สูง มีความเสี่ยงในการพบเชื้อปรสิต จึงจำเป็นต้องบำบัดน้ำจากแหล่งน้ำธรรมชาติทุกครั้งก่อนนำมาใช้อุปโภคและบริโภค เช่น การต้ม การกรอง การใช้สารเคมี และควรมีการจัดการระบบสุขาภิบาลที่ดี หากไม่สามารถบำบัดควรหลีกเลี่ยงแหล่งน้ำที่มีสาหร่ายสีเขียวเจริญเติบโตได้ดีเนื่องจากสาหร่ายสีเขียวมักจะเจริญได้ดีในแหล่งน้ำที่มีระดับแอมโมเนียและไนโตรเจนสูง